ÇEKİŞ TİPLERİNE GÖRE VİTES KUTULARI

—  

—  ÇEKİŞ TİPLERİNE GÖRE VİTES KUTULARI

Taşıtlarda motor momentini bir hareket oluşturmak üzere tekerlek-yol düzlemine bir kuvvet olarak aktaran sistemlere çekiş sistemleri denir. Taşıtlarda çekiş sistemlerinin tasarımı, taşıtı iten kuvvetin yola aktarma biçimine göre üç ayrı teknikle yapılır. Bunlar:

     Arkadan itişli taşıtlar

     Önden çekişli taşıtlar

     Dört tekerlekten çekişli taşıtlar

Şekil 2.1’de arkadan itişli taşıtın şematik resmi görülmektedir. Burada görüldüğü gibi taşıtın harekete geçmesi için motor tarafından sağlanan döndürme momenti, güç aktarma organları vasıtasıyla arka akslara iletilmektedir.

—  Şekil 2.2’de önden çekişli taşıtın şematik resmi verilmiştir. Burada motor aks düzlemine paralel yani yanlamasına konumlandırılmıştır. Günümüzdeki araçlarda çoğunlukla bu çekiş sistemi tercih edilmektedir.

—  Günümüzde “Dört çeker” diye tabir edilen 4WD (Four Wheel Drive) veya AWD (All Wheel Drive) çekiş sistemleri genellikle dört tekerlekten tahrik gerektiren arazi araçlarında kullanılır. Bu taşıtlar esas itibariyle hem önden hem de arkadan çekişlidir. Ancak ihtiyaç hâlinde dört tekerleğe tahrik kuvveti aktarımı sağlanır (Şekil 2.3).

—  ÇEŞİTLERİ

—  Araçlarda kullanılan vites kutuları çekiş sistemlerine göre farklı yapılarda ve çeşitlerde yapılır. Buna göre vites kutularını çekiş sistemine göre iki gruba ayırabiliriz. Bunlar:

—  Standart vites kutuları

— Bileşik vites kutuları (Transaks)

—  STANDART VİTES KUTULARI

—  Standart vites kutuları, arkadan çekişli taşıtlarda kullanılan vites kutularıdır. Daha önce yukarıda belirtilen mekanik vites kutuları standart vites kutularına örnektir. Bu vites kutularında vites kademelerine göre moment veya hız artışı sağlanmaktadır. Arkadan çekişli taşıtlarda motordan çıkan güç veya hareket iletimi kavrama yani debriyaj ile kontrol edildikten sonra vites kutusuna gelir. Burada kavrama motordan çıkan hareketi kontrol altına alarak istenildiğinde motordan çıkan hareketi keserek vites kutusuna gitmesini engeller, istenildiğinde ise hareketi vites kutusuna ileterek taşıtın tahrik edilmesini sağlar.

—  Vites kutusuna gelen hareket aynı eksen üzerinde üniversal mafsallar ile bağlı bulunan şafta iletilir. şaft, vites kutusu ile diferansiyel arasındaki hareket aktarımı sağlayan bir mildir. Diferansiyel ile hareket doksan derece kırıldıktan ve tork artışı sağlandıktan sonra tekerleklere iletilir. Şekil 2.4’te standart vites kutusunun kesit resmi görülmektedir.

—  Bileşik Vites Kutuları (Transaks)

—  Bileşik vites kutularında vites kutusu ve diferansiyel bir arada bulunmaktadır. Vites kutularına aynı zamanda transmisyon denildiğini biliyoruz. Transmisyon, diferansiyelle birlikte ve güç aktarımında vites kutusu hareketini direkt akslara iletiyor ise bunlara da transaks (transaxle) denilmektedir.

—  Bileşik vites kutuları (Transaks) önden çekişli taşıtlarda kullanılmaktadır. Şekil 2.5’te önden çekişli taşıta ait bileşik vites kutusu görülmektedir.

—  Temel Farklılıklar

—  Önden çekişli taşıtlarda kullanılan bileşik vites kutularının (Transaks) çalışma prensibi, arkadan itişli standart vites kutularının çalışma prensibine benzemektedir. Arkadan itişli aracın transmisyonunu yapı olarak açıklamak gerekirse motor ve kavramadan gelen hareket prizdirekt mili ve dişlisi aracılığı ile vites kutusuna iletilir. Prizdirekt mili volanın göbeğine ve vites kutusu ana miline yataklandırılmıştır. Prizdirekt dişlisiyle sürekli kavraşma olan bir dişli vardır. Bu dişliye ise daimi iştirak dişlisi denir. Bu dişli vites kutusundaki grup mili üzerindedir. Grup mili, debriyaj yani kavrama baskı balatası volanla kavraşık durumda ise devamlı olarak dönecektir. Grup mili üzerinde vites kutusunda bulunan vites sayısı (vites kademesi) kadar sabit dişliler bulunur. Bu dişliler, vites kutusu ana mili üzerinde bulunan vites dişlileri ile kavraşık durumdadır. Grup mili de vites kutusu gövdesine yataklandırılmıştır.

—  Vites kutusu ana mili, döner hareketi diferansiyeldeki ayna dişlisine yani son dişliye ileten bir mildir. Üzerinde grup dişlileri ile devamlı kavraşık olan dişliler vardır. Bu kavraşık dişlilere vites dişlileri denilir. Ayrıca vites kutusu ana mili üzerinde vites değişimlerini kolay ve sessiz yapmak için senkromec tertibatı ve vitesten atmayı önlemek için de kilit tertibatı bulunur. Taşıtın geri hareketi ise geri vites ve avare diĢlileri vasıtasıyla sağlanır.

—  Standart vites kutularında hareket iletimi arkadan itişli çekiş sisteminde vites kutusu ana milinden çıkan hareket şaft vasıtasıyla diferansiyele aktarılır.

—  Önden çekişli vites kutusunun ana farkı ise burada bulunmaktadır. Bu farklılık ise taşıt diferansiyelinin vites kutusu içinde bulunmasıdır. Hareketi diferansiyele iletmek için arkadan itişli taşıtlarda kullanılan şaft kaldırılmıştır. Vites kutusu çıkış mili üzerinde pinyon dişlisi bulunur. Pinyon dişli vasıtasıyla vites kutusundan çıkan hareket direkt olarak diferansiyelin ayna dişlisine aktarılır. Vites kutusu içerisinde bulunan diferansiyel dişli grubundan çıkan dönel hareket ise bileşik vites kutusunun iki yanından çıkan aks dişlilerine bağlı iki frezeli mil vasıtasıyla transfer sağlanır. Bu miller, üniversal mafsallı olan akslara bağlanmıştır. Akslarda ön tekerleklere bağlı olduğu için taşıtın hareketi önden çekişli olarak sağlanır.

—  İlk taşıtların üretimine geçildiği yıllarda motor gücü ve direksiyon tertibatı olmayan arka dingilde bulunan tekerleklere aktarılması daha kolay görülmekteydi. Bunun için arkadan itişli çekiş sistemleri tercih edilmekteydi. Ancak arkadan itişli araçlarda dönen parçalar daha büyük olduğundan arıza ihtimalleri de daha çoktur. Araç arkadan itildiği için kararlı gidişi yoktur. Diferansiyel tertibatında bulunan ayna ve mahruti dişliler zamanla aşınır, aşınan ayna ve mahruti dişli ötme yapar. Ayrıca arka köprü sürekli olarak yolun çukur ve tümseklerinden etkilenir.

—  Bu da arka köprü üzerinde bulunan diferansiyelin ve şaft vasıtasıyla bağlı bulunan vites kutusunun zarar görmesine neden olur. Sonuç olarak otomotiv üretici firmaları yaptıkları araştırmalar neticesinde önden çekiş sisteminin arkadan itiş sistemine göre daha avantajlı olduğunu kabul etmişlerdir. Buna göre önden çekişli vites kutularının ve çekiş sisteminin üstünlükleri aşağıda sıralanmıştır.

Önden çekişli vites kutusu aktarma organlarında daha az sayıda hareketli aksam bulunur.

— Önden çekişli taşıtlarda, otomobili boydan boya kateden şaft (kardan mili) bulunmadığı için özellikle arka koltukta daha fazla yer açılmış olur. Bu nedenle önden çekişli araçlarda oturma bölümü daha geniştir

Önden çekişli taşıtlarda vites kutusu ile diferansiyel tek kutu içine yerleştirildiği için bakımı daha kolaydır (Örneğin, yağ değişimi yapılırken).

—Önden çekişli vites kutularında şaft ortadan kaldırıldığı için tork aktarımı daha kolaydır.

— Önden çekişli taşıtların virajlarda savrulma tehlikesi bulunmamaktadır. Taşıt daha kararlı bir yol tutuşu ve hâkimiyeti sergiler.